Implementation of scheme of improvement of accident prone spots ( Black spots )

राज्यातील अपघात प्रवण क्षेत्र (Black Spot) सुधारणेसाठी करावयाच्या अंमलबजावणीची कार्यपध्दती, उपाययोजना.

वाचा:- 

सार्वजनिक बांधकाम विभाग, शासन निर्णय: अप्रक्षे-२०१९/(प्र.क्र.३२/१९)/रा.म.२ दिनांक : ३१ ऑक्टोबर, २०१९

सार्वजनिक बांधकाम विभाग, परिपत्रक क्रमांक:

१) MIS-२०१९/C.R.०१/Plan-३, Dated-११.०१.२०१९

२) MIS-२०१७/C.R.१८/N.H.२, Dated-२८.०२.२०१७

३) RSC२०१८/CR२२७ (pt.१)N.H.२, Dated-०९.०१.२०१९

परिपत्रक:-

१) ब्लॅक स्पॉट अपघात स्थळाची व्याख्या :-

केंद्रीय रस्ते परिवहन मंत्रालयाने राष्ट्रीय महामार्गावर अपघात स्थळ Black Spot म्हणून घोषित करण्यासाठी खालील प्रमाणे व्याख्या दिलेली आहे. त्यानुसार (Ministry of Road Transport & Highways, No.RW/NH/१५०१७/१०९/२०१५/P & M (RSCE) Dated २८.१०.२०१५)

Road accident Black Spot is a stretch of National Highway of about ५०० m. in length in which either 4 accidents (in all three years put together involving fatalities grievous injuries) took place during the last 3 calendar years or १० fatalities (in all three years put together) took place during the last 3 calendar years"

वरील व्याख्येनुसार महाराष्ट्र पोलीस (वाहतूक शाखा) मागील ३ वर्षाच्या अपघातांच्या आकडेवारीनुसार वेळोवेळी ब्लॅकस्पॉट अपघात स्थळांची यादी निर्गमित करीत असतात.

२) ब्लॅकस्पॉट अपघात स्थळाची प्राथमिक सर्वेक्षण :-

शासन परिपत्रक क्र. Misc-२०१७/CR१८/NH२, दि.२८.०२.२०१७ अन्वये शासन स्तरावर व प्रादेशिक स्तरावर समिती नियुक्त करण्यात आली आहे. त्यानुसार वरील व्याख्येला अनुसरुन, वाहतूक पोलीस यंत्रणेमार्फत घोषित केलेल्या ब्लॅक स्पॉट अपघात स्थळांची यादीतील, मुख्य अभियंता यांनी आपआपल्या प्रादेशिक विभागात घोषित केलेल्या Black Spot चे संबंधित अधीक्षक अभियंता, कार्यकारी अभियंता, उप अभियंता व कनिष्ठ अभियंता यांच्या समवेत पाहणी करावी. यात पोलीस यंत्रणेतील तसेच वाहतूक पोलीस अधिकाऱ्यांचाही समावेश करावा.

या पाहणीद्वारे (Preliminary summery) Black Spot च्या ठिकाणी होणाऱ्या रस्त्याची भौमितीक रचना जसे वळण, उतार, साईट डिस्टंस, तसेच पुलांची रुंदी तसेच रस्त्याची स्थितीचा अभ्यास करावा. यामध्ये संबंधित वाहतुक पोलीस / पोलीस यांचे समवेत अपघाताच्या कारणमिमांसेबाबत चर्चा करावी.

(1) पाहणीत आढळणाऱ्या अपघातास कारणीभूत होणाऱ्या व सर्व बाबींचा विचाराअंती अशा Black Spot ज्या ठिकाणी अपघात जर रस्त्याची भौमितीक रचना किंवा अन्य अभियांत्रिकी त्रुटी मुळे होत नाहीत, असे सिध्द झाल्यास तसे प्रमाणपत्र मुख्य अभियंता यांनी निर्गमित करावे व शासनास कळवावे.

तथापि, अशा ब्लॅकस्पॉट अपघात स्थळाच्या ठिकाणी भविष्यात अपघात टाळण्यासाठी वाहनांचा वेग कमी करणाऱ्या Traffic calming measures. पुढे वर्णन केल्याप्रमाणे खबरदारी म्हणून करावेत:-

(ii) अपघात स्थळांची (Black Spot) वरील प्रमाणे प्रारंभिक पाहणी व अपघाताच्या कारणांचे विश्लेषणाअंती अपघात स्थळाच्या स्थितीनुसार अपघातास अभियांत्रिकी त्रुटी कारणीभूत आहेत असे वाटल्यास (Site conditions) तेथे अपघात टाळण्यासाठी करावयाच्या अभियांत्रिकी सुधारणाची यादी करावी. या कामांची तात्काळ उपाययोजना व कायमस्वरुपी दिर्घकालीन उपाययोजना असे वर्गीकरण करावे.

तात्काळ करावयाच्या उपाययोजना (Short term measures) व कायमस्वरुपी अभियांत्रिकी सुधारणा (Long term measures) करण्यासाठी खालीलप्रमाणे पध्दतीचा अवलंब करावा:-

३) अ)  तात्काळ / तात्पुरत्या करावयाच्या उपाययोजना (Traffic Calming Measures):- 

ब्लॅकस्पॉट अपघात स्थळ घोषित झाल्यावर त्याठिकाणी होणाऱ्या प्राणांतिक अपघातांचे प्रमाण तात्काळ आटोक्यात आणण्यासाठी अशा Black Spot च्या ठिकाणी वाहनांचा वेग कमी करणे व Black Spot बाबत चालकांना सावधान करणे हा उद्देश तात्काळ तात्पुरत्या सुधारणांचा आहे. या अंतर्गत खालील बाबींचा समावेश करावा:-

i. पुढे अपघाती स्थळ आहे, असा ०.९× १.२०M दर्शनी बोर्ड लावावा (दोन्ही बाजूने).

ii. वेगमर्यादा २० किमी/तास असा दर्शनी बोर्ड लावावा (दोन्ही बाजूने).

iii. Rumbler Strips (दोन्ही बाजूने) लावण्यात याव्यात.

iv. पुढे Rumbler Strips आहे असा दोन्ही बाजूने दर्शनी बोर्ड लावणे. Black Spot अंतर्गत येणारी लांबी ५० मीटर पेक्षा जास्त असल्यास Rumbler दोन्ही बाजूने Black Spot च्या किमान ३० मीटर आधी करावेत. ज्यायोगे चालकास पूर्वसूचना मिळेल व Black Spot वरुन जाताना वाहनांचा वेग कमी झालेला असेल.

V. Black Spot वर Road Marking (edge line, center line) करावे नागरी भागात Zebra Crossing आवश्यक असल्यास करावे.

vi. Cats eye, delineator यांचा रात्रीच्यावेळी चालकास Alert करण्यासाठी वापर करावा.

vii. शक्य असल्यास Black Spot च्या ठिकाणी Red Blinker (Solar Battery सहीत) लावावा. 

viii. शहरी भागात आवश्यक असल्यास एकेरी वाहतूक, जड वाहनांना प्रतिबंध अशा खबरदारीच्या उपाययोजना वाहतूक पोलीसांच्या मदतीने अमलात आणाव्यात.

ix. रस्त्याच्या दोन्ही बाजूस पट्टया पडल्या असल्यास त्या मुरमाने भरुन दबाई करावी.

x. क्रैश बॅरीयर अथवा रोलर क्रॅश बॅरीयर उपाययोजना आवश्यकतेनुसार करावी.

३) ब) तात्काळ खबरदारीच्या उपाययोजना (Short term measures) कार्यपध्दती (तात्काळ उपाययोजनांसाठीची कार्यपध्दती):-

मुख्य अभियंता यांनी संबंधित अधीक्षक अभियंता, कार्यकारी अभियंता यांच्या मदतीने अथवा आवश्यक वाटल्यास रस्ते सुरक्षा सल्लागाराची नेमणूक करुन त्यांचे कार्यक्षेत्रातील सर्व Black Spot च्या ठिकाणी करावयाच्या तात्काळ स्वरुपाच्या उपाययोजनाबाबतचे अंदाजपत्रक

IRC SP-८८ मधील मार्गदर्शक सूचनांनुसार तयार कराव्यात.

आवश्यक असल्यास यासाठी रस्ते सुरक्षा तज्ञ सल्लागाराची नेमणूक करावी. रस्ते सुरक्षा सल्लागाराच्या खालील निकषांवर नेमणूक करावी. 

१) स्थापत्य अभियांत्रिकीचा पदधीवर असावा व त्यास रस्ते बांधणी व देखभाल दुरुस्तीचा किमान ७ वर्षांचा अनुभव असावा.

२) रस्ते सुरक्षा विषयक अभ्यासक्रम अथवा रस्ते सुरक्षा परीक्षक (Road Safety Auditor) चा किमान दोन आठवडयांचा मान्यता प्राप्त अभ्यासक्रम केलेला असावा.

अथवा

वाहतुक व्यवस्थापन अथवा वाहतुक अभियांत्रिकी (Traffic Engineering) मधील रस्ते सुरक्षा वाहतुक सुरक्षा सहीत पदव्युत्तर अभ्यासक्रम पूर्ण केलेला असावा.

३) रस्ते वाहतूक सुरक्षेसंबंधी कामांचा किमान २ वर्षांचा अनुभव असावा.

४) किमान ३ रस्ते सुरक्षेचे Audit केलेले असावे.

रस्ते सुरक्षा सल्लागारास प्रत्येक Black Spot च्या तात्पुरत्या/तात्काळ उपाययोजना सुचविल्यास Safety Audit व Estimate करण्यासाठी एकत्रितपणे सिमीत रु.२ लक्ष फी (यात सर्व अनुषंगिक खर्च समाविष्ठ असावेत.) मुख्य अभियंता यांनी त्यांचे Non Plan Maintenance अनुदानातून करावी.

क) वरीलप्रमाणे निश्चित केलेली तात्पुरत्या / तात्काळ दुरुस्तीची कामे वार्षिक देखभाल दुरुस्तीच्या अनुदानातून ३ महिन्यात पूर्ण करावीत यासाठीची अल्प कालावधीची (७ दिवस) निविदा काढण्यास शासन मंजूरी देत आहे.

४) दीर्घकालीन कायमस्वरुपी उपाययोजना :-

(अ) व्लॅक स्पॉटच्या प्राथमिक सर्वेक्षण व पाहणीनुसार काही कायमस्वरुपी दीर्घकालीन अभियांत्रिकी सुधारणांची आवश्यकता वाटल्यास मुख्य अभियंता यांनी त्यांच्या detailed Survey व Safety Auduit करुन तेथे आवश्यक असणाऱ्या अभियांत्रिकी सुधारणा सुचवण्यासाठी व त्याचे detailed estimate करण्यासाठी रस्ते सुरक्षा तज्ञांची नेमणूक वरील निकषानुसार करु शकतात. यासाठी detailed Survey safety audit investigation करुन Estimate व निविदाविषयक दस्तऐवज तयार करुन घेण्यासाठी रस्ते सुरक्षा तज्ञ सल्लागारास एकत्रितपणे रु.५ लक्ष पर्यंत सिमीत फी देण्यात यावी.

ज्या ठिकणी (Black Spot) कायमस्वरुपी दीर्घकालीन उपाययोजना करणे आवश्यक असेल व त्यास कामे पूर्ण होण्यासाठी वराच कालावधी लागतो त्यामुळे अशा Black Spot च्या ठिकाणी वरीलप्रमाणे तात्काळ करावयाच्या उपाययोजना कराव्यात जेणेकरुन तेथे वाहनांच्या चालकांना अपघात स्थळाची पूर्ण कल्पना मिळून वाहनांचा वेग कमी होऊन अपघात टाळण्यास मदत होईल.

दीर्घकालीन कायमस्वरुपी उपाययोजना करण्यासाठी आवश्यक असल्यास रस्ते सुरक्षा सल्लागाराची नेमणूक करण्यासाठीची निकष वरील ३(व) प्रमाणेच राहतील.

(ब) दीर्घकालीन सुधारणा करण्यासाठी मार्गदर्शक सूचना :- ब्लॅक स्पॉट सुधारण्यासाठी करावयाच्या अभियांत्रिकी दीर्घकालीन उपाययोजना रस्ते सुरक्षा सल्लागाराने सर्वेक्षणानुसार व अभ्यासाअंती सूचविल्याप्रमाणे असावेत. सल्लागाराने सूचविलेल्या उपाययोजनांचा मुख्य अभियंता यांनी पूर्नविलोकन करावे.

दीर्घकालीन अभियांत्रिकी सुधारणा करताना खालील सूचनात्मक वावींचा समावेश असावा.

१)  रस्त्याच्या आखणीतील भौतीक सुधारणा (Geometric design correction) :- 

                            यात (तीव्र वळण) Horizontal (तीव्र उतार) व (Vertical alignment) मधील सुधारणा IRC मानकाप्रमाणे असाव्यात, आवश्यक ठिकाणी crash barrier ची उपाययोजना करावी. जेथे तीव्र वळण अनिवार्य असेल त्या ठिकाणी आवश्यकतेनुसार Roller Crash Barrier ची उपाययोजना करावी.

२) संमिश्र वाहतूक :- 

                            गावे व छोटी शहरे येथे सर्व्हिस लेन मार्ग, पादचारी मार्ग (Foot path) उन्नत पादचारी मार्ग (Foot Over Bridges) असावेत.

३) कमकुवत व अरुंद पूल (Distrusted / Narrow Bridges and Culvert):-

                            Reconstruction rehabilitation / widening of bridges. यांचा समावेश असावा.

४) समतल जंक्शन (At grade Junction) :- 

                            वाहतूक लक्षात घेऊन Flyover, Underpasses, Overpasses या बाबींचा सुधारणामध्ये समावेश करावा. जेथे वाहतूक कमी आहे तेथे IRC मानकानुसार जंक्शन चे सुधारणा समावेश करावा.

५) अडथळे जसे रस्त्यालगतची झाडे Electric poles टेकडीचा भाग (घाटात) इमारतीची बांधकामे इ.:-

                            विद्युत तारा/खांबे स्थलांतरीत करावेत. अडथळा असणारी झाडे, दृष्टीपथातील व इतर अडथळे आवश्यक परवानग्या घेवून तोडावीत. जेणेकरुन अपघातस्थळी पुरेसे आवश्यक ते Sight distance उपलब्ध करावेत.

६) जनावरे यांना रस्ता ओलांडणेसाठी व्यवस्था :- 

                            आवश्यक तेथे Cattle passes / WP fencing च्या कामांचा समावेश असावा.

७) घाट रस्ते :- IRC मानकाप्रमाणे विविध उपाययोजना वळण सुधारणा, दृष्टीपथ सुधारणा, तीव्र उतार सुधारणा, Extra widening on curves. Delineators/crash barriers ची उपाययोजना कामांमध्ये समावेश करावा.

मा. सर्वोच्च न्यायालय रस्ते सुरक्षा समितीने (Black Spot सुधारणेसोबत) रस्त्यावरील अपघात कमी करण्यासाठी करावयाच्या अन्य उपाययोजनांबाबत दिलेले निर्देश.

Black Spot ठिकाणी तात्पुरत्या व कायमस्वरुपी सुधारणेची कामे व प्रथम प्राधान्याने करावयाची आहेत. त्याशिवाय रस्त्यावरील अपघात संख्या कमी करण्यासाठी खालील उपाय योजना करण्याबाबत आदेश दिलेले आहेत.

अ) Village Gateway Provisions:

National Highway, State Highway वर जी गावे आहेत त्या गावातून जाणाऱ्या लांबीमध्ये अपघात होण्याची जास्त संभावना असते. त्यामुळे अशा लांबीत Traffic Calming Measures दिल्यास हे अपघात टाळता येतील. त्यासाठी खालीलप्रमाणे कार्यवाही करावी.

१) आपल्या प्रादेशिक विभागातील State Highway व C.E. (NH) यांनी NH वर कोणकोणती गावे येतात त्याची यादी करावी.

२) या यादीतील मोठया लोकवस्तीची व बाजारपेठेची गांवे यांना प्राधान्यक्रम देऊन phase wise ही कामे करावीत. यात खालील कामांचा समावेश असावा.

i) "पुढे गांव आहे सावकाश चालवा" चा Board लावावा.

ii) Speed Limit ३०km/hr. चा दोन्ही बाजूंनी बोर्ड लावावा.

गावातील लांबीत Centerline/edge marking लावावा.

iv) पादचाऱ्यांना रस्ता ओलांडण्यास Zebra crossing Making करावेत.

V) शाळेजवळ School Board लावावा.

vi) गावाच्या दोन्ही बाजूने Rumbler strips द्यावेत जेणेकरून वेग कमी होवून वाहनांचा गावाच्या लांबीत प्रवेश होईल.

vii) गावातील लांबीतल्या काही अंतर्गत रस्ते येऊन मिळत असतील तेथे Rumbler strips speed limit board लावावेत.

viii) रात्रीच्या वेळेस चालकांना सूचना देण्यासाठी Yellow Blinkers लावावेत.

SH व NH वरील गावांची यादी तयार करून त्यातील Priority ठरवून ही कामे ३ वर्षाच्या कालावधीत Phase wise हाती घ्यावीत. ही कामे ३०५४च्या देखभाल दुरूस्ती लेखाशिर्षाखाली करावीत.

जी गावे HAM, CRF, Budgeted work, ADB Bank projects या मध्ये येत असतील तेथे जाणीवपूर्वक Traffic calming ची measures पूर्ण करावीत.